جایگاه دانشگاه‌های ایران در جهان اسلام: پیشتازی علمی یا فرصت‌های از دست رفته؟
به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران[1]»؛ آموزش عالی در جهان اسلام طی دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. کشورهایی چون مالزی، عربستان سعودی، ترکیه و ایران، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در حوزه‌ی آموزش و پژوهش انجام داده‌اند تا بتوانند سهم بیشتری از تولید علم جهانی به خود اختصاص دهند. در این میان، ایران به عنوان یکی از پیشگامان علمی در میان کشورهای اسلامی شناخته می‌شود و دانشگاه‌های ایرانی نقش مهمی در ارتقاء این جایگاه ایفا کرده‌اند. بررسی رتبه‌بندی‌های معتبر بین‌المللی نشان می‌دهد که ایران در بین کشورهای اسلامی، یکی از بالاترین جایگاه‌ها را از لحاظ کیفیت و کمیت دانشگاهی داراست، هرچند همچنان چالش‌ها و فرصت‌های مهمی پیش روی آن قرار دارد.
حضور دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی‌های جهانی
بر اساس رتبه‌بندی‌هایی مانند QS World University Rankings، Times Higher Education (THE) و Shanghai Academic Ranking of World Universities (ARWU)، دانشگاه‌های ایران حضور پررنگی در بین دانشگاه‌های برتر کشورهای اسلامی دارند. در رتبه‌بندی تایمز ۲۰۲۴، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه امیرکبیر در جمع برترین دانشگاه‌های جهان قرار گرفتند و در مقایسه با بسیاری از دانشگاه‌های کشورهای اسلامی جایگاه بالاتری کسب کردند.
دانشگاه صنعتی شریف که همواره به عنوان یکی از برترین مراکز علمی ایران شناخته می‌شود، در بین دانشگاه‌های جهان اسلام در زمره‌ی ده دانشگاه برتر قرار دارد. دانشگاه تهران، با سابقه‌ای طولانی و سهم عمده‌ای در تولید مقالات علمی، نیز در جایگاه نسبتاً بالایی نسبت به سایر دانشگاه‌های اسلامی قرار گرفته است.
مقایسه ایران با دیگر کشورهای اسلامی
در حالی که ایران از نظر تعداد دانشگاه‌های حاضر در رتبه‌بندی‌های جهانی در صدر کشورهای اسلامی قرار دارد، برخی دیگر از کشورها همچون عربستان سعودی و مالزی توانسته‌اند از نظر کیفیت آموزش، امکانات پژوهشی و جذب دانشجوی بین‌المللی عملکرد قابل توجهی داشته باشند.
عربستان با دانشگاه‌هایی نظیر King Abdulaziz University، King Fahd University of Petroleum and Minerals و King Saud University، به لطف سرمایه‌گذاری‌های عظیم مالی و حمایت دولتی، توانسته است جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌های جهانی به شدت ارتقاء دهد. دانشگاه‌های عربستان معمولاً از لحاظ شاخص‌های بین‌المللی‌سازی (مثل نسبت دانشجویان خارجی به داخلی، یا نسبت همکاری‌های بین‌المللی) نسبت به ایران وضعیت بهتری دارند.
مالزی نیز با دانشگاه‌هایی چون Universiti Malaya و Universiti Putra Malaysia موفق شده است ترکیبی از کیفیت آموزشی و جذب دانشجویان خارجی را ارائه دهد و در میان دانشگاه‌های جهان اسلام خود را مطرح کند.
با این وجود، ایران همچنان از نظر تعداد مقالات علمی تولید شده، استناد به مقالات و رشته‌های تخصصی چون مهندسی و علوم پایه در جایگاهی بالاتر نسبت به بیشتر کشورهای اسلامی قرار دارد.
عوامل موفقیت دانشگاه‌های ایرانی
چندین عامل باعث شده که دانشگاه‌های ایران در رقابت علمی در بین کشورهای اسلامی جایگاه خوبی داشته باشند:
تعداد بالای دانشجویان تحصیلات تکمیلی: ایران یکی از بالاترین نسبت‌های دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری را در منطقه دارد.
تولید علمی گسترده: بر اساس داده‌های Scopus، ایران از نظر تعداد مقالات علمی تولید شده در جهان اسلام، مقام اول را در بسیاری از سال‌ها به خود اختصاص داده است.
پشتیبانی نسبی دولت از پژوهش‌های علمی: با وجود تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های مالی، بودجه‌های پژوهشی (هرچند ناکافی) همچنان در اختیار مراکز علمی قرار گرفته است.
نیروی انسانی توانمند: جمعیت زیاد دانش‌آموختگان دانشگاهی در ایران یکی از دارایی‌های بزرگ کشور در حوزه‌ی علم و فناوری محسوب می‌شود.
چالش‌های پیش روی دانشگاه‌های ایرانی
با وجود موفقیت‌های نسبی، دانشگاه‌های ایران با چالش‌های جدی نیز روبرو هستند:
کمبود بودجه و امکانات: تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پژوهشی را با دشواری مواجه کرده است.
محدودیت‌های بین‌المللی: عدم حضور گسترده در برنامه‌های تبادل دانشجو، پروژه‌های مشترک بین‌المللی و مشارکت در شبکه‌های جهانی، رشد دانشگاه‌های ایرانی را محدود می‌کند.
مهاجرت نخبگان: بخش قابل توجهی از فارغ‌التحصیلان برتر دانشگاه‌های ایرانی ترجیح می‌دهند برای ادامه تحصیل یا کار به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.
بروزرسانی نشدن برخی رشته‌های دانشگاهی: به روز نبودن محتوای آموزشی در برخی رشته‌ها باعث شده است که فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایرانی در رقابت‌های جهانی چالش‌های بیشتری داشته باشند.
آینده دانشگاه‌های ایران در جهان اسلام
با توجه به ظرفیت‌های عظیم علمی، اگر ایران بتواند بر چالش‌های موجود غلبه کند، می‌تواند همچنان نقش رهبری علمی در جهان اسلام را حفظ کند و حتی ارتقاء دهد. توسعه‌ی همکاری‌های بین‌المللی، بهبود زیرساخت‌های پژوهشی، حمایت هدفمند از نخبگان و اصلاح محتوای درسی بر اساس نیازهای روز دنیا، از جمله راهکارهای ضروری برای ارتقاء جایگاه دانشگاه‌های ایران است.
علاوه بر این، توجه به نوآوری و کارآفرینی دانشگاهی می‌تواند مسیر دانشگاه‌های ایرانی را از صرفاً "تولید علم" به سوی "تجاری‌سازی دانش" سوق دهد؛ موضوعی که بسیاری از دانشگاه‌های مطرح دنیا مانند MIT و Stanford سال‌هاست با موفقیت دنبال می‌کنند.
فرجام سخن
دانشگاه‌های ایران در میان کشورهای اسلامی، از لحاظ کمی و کیفی، جایگاه ممتازی دارند و در بسیاری از شاخص‌های علمی پیشرو هستند. با این حال، در عرصه‌هایی چون جذب استعدادهای بین‌المللی، ارتقاء کیفیت آموزش و ایجاد ارتباط گسترده‌تر با صنعت و بازار کار، هنوز راه درازی در پیش است.
چنانچه ایران بتواند با نگاهی راهبردی به آینده بنگرد و از فرصت‌های موجود بهره ببرد، می‌تواند در دهه‌های آینده نه تنها در جهان اسلام بلکه در سطح جهانی، جایگاهی شایسته‌تر برای دانشگاه‌های خود رقم بزند.
گزارش از عرفان عباسی
References
- ^خبرنامه دانشجویان ایران (iusnews.ir)
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری