هوش مصنوعی در آموزش؛ تیغ دو لبه‌ای با تأثیرات چالش‌برانگیز
هوش مصنوعی (AI) به یکی از مهم‌ترین فناوری‌های استفاده‌شده در بخش آموزش تبدیل شده است. این فناوری در زمینه‌های مختلفی از جمله تشخیص کپی‌برداری، حفظ انسجام آزمون‌ها، استفاده از ربات‌های چت‌کننده برای ثبت‌نام، سیستم‌های مدیریت یادگیری و تحلیل عملکرد دانشجویان نقش مهمی ایفا می‌کند و همچنین، شرکت‌های فناوری آموزشی (EdTech) در حال توسعه «هوش هیجانی» (Emotional AI) هستند، نوعی هوش مصنوعی که قادر است احساسات و یادگیری اجتماعی-هیجانی دانش‌آموزان را تشخیص دهد و فرآیند یادگیری را شخصی‌سازی کند.
استیون هاوکینگ یک‌بار گفت: «موفقیت در خلق هوش مصنوعی بزرگ‌ترین رویداد در تاریخ بشر خواهد بود ولی ممکن است آخرین چیزی باشد که انسان‌ها تجربه کنند، اگر نتوانیم از خطرات آن جلوگیری کنیم.»
با وجود تمام مزایای هوش مصنوعی در آموزش، باید به نگرانی‌های اخلاقی آن توجه کرد. بسیاری از محققان و مؤسسات آموزشی نقش مثبت هوش مصنوعی را ستوده‌اند اما اغلب از مشکلات بالقوه آن غفلت کرده‌اند.
به گزارش nature [2]در یک مطالعه جدید ، محققان به بررسی تأثیر هوش مصنوعی بر قدرت تصمیم‌گیری، افزایش تنبلی و مشکلات امنیتی و حریم خصوصی در میان ۲۸۵ دانشجوی دانشگاه‌های پاکستان و چین پرداختند. داده‌ها در بازه زمانی ۴ جولای تا ۳۱ اوت ۲۰۲۲ جمع‌آوری شدند و داده‌ها با استفاده از روش کمّی و نرم‌افزار SmartPLS تحلیل شدند؛ نتایج این مطالعه به شرح زیر است:
۶۸.۹ ٪ از افزایش تنبلی، ۶۸.۶ ٪ از مشکلات امنیتی و حریم خصوصی، ۲۷.۷ ٪ از کاهش قدرت تصمیم‌گیری و این نسبت‌ها نشان می‌دهند که تنبلی بیشترین تأثیر مستقیم را از هوش مصنوعی در میان دانشجویان داشته است.
استفاده از هوش مصنوعی در آموزش نیازمند جمع‌آوری داده‌های شخصی است. این داده‌ها شامل اطلاعات بهداشتی، مالی و تحصیلی دانشجویان هستند و بدون مدیریت صحیح، این داده‌ها ممکن است سرقت یا بداستفاده شوند؛ مثال معروفی از این موضوع، فضیچه فیسبوک و کمبریج آنالیتیکا است که در آن اطلاعات شخصی میلیون‌ها کاربر به صورت غیرقانونی جمع‌آوری شد و حال این موضوع در محیط‌های یادگیری از راه دور، خطرات بیشتری دارد زیرا دسترسی به داده‌ها راحت‌تر و اغلب زیرساخت‌های لازم برای مقابله با حملات سایبری ضعیف است.
کاهش قدرت تصمیم‌گیری انسانی
هوش مصنوعی در حال جایگزینی با تصمیمات انسانی است و از پذیرش دانشجو تا برنامه‌ریزی درسی، سیستم‌های هوشمند نقش بیشتری پیدا کرده‌اند، اما سؤال اصلی این است که «آیا هوش مصنوعی تصمیم‌های اخلاقی می‌گیرد؟ آیا می‌توان به تصمیمات آن اعتماد کرد؟»، بعضی از سیستم‌های هوش مصنوعی در آزمایش‌ها احساس نژادپرستی یا جنسیت‌گرایی کرده‌اند و بنابراین، باید مراقب بود که این سیستم‌ها به‌طور عادلانه طراحی و استفاده شوند.
تهدیدی نامحسوس بر تفکر و خلاقیت
هوش مصنوعی به انسان‌ها کمک می‌کند تا کار‌های سنگین را راحت‌تر انجام دهند، اما این راحتی می‌تواند منجر به کاهش توانایی‌های فکری و افزایش تنبلی شود به نحوی که دانش‌آموزان به جای تفکر مستقل، به هوش مصنوعی اعتماد می‌کنند. معلمان هم به مرور زمان از ارزیابی مستقل دست کشیده و به نتایج سیستم‌های هوشمند متکی می‌شوند؛ این وابستگی مفرط به فناوری می‌تواند خلاقیت، توانایی حل مسئله و تفکر انتقادی را تحت تأثیر قرار دهد.
لازم به ذکر است مطالعه «بررسی تأثیر هوش مصنوعی بر قدرت تصمیم‌گیری، افزایش تنبلی و مشکلات امنیتی و حریم خصوصی»، با استفاده از روش کمّی و پرسشنامه انجام شد. شرکت‌کنندگان شامل ۲۸۵ دانشجوی دانشگاه‌های پاکستان و چین بودند. این داده‌ها با استفاده از مقیاس لیکرت اندازه‌گیری شدند و تمامی سوالات بر اساس مطالعات قبلی اعتبارسنجی شده بودند، همچنین روش نمونه‌گیری هدفمند (Purposive) بود یعنی شرکت‌کنندگان به‌صورت هدفدار انتخاب شدند تا نماینده واقعی جامعه آماری باشند.
هوش مصنوعی؛ تیغ دو لبه در آموزش
این مطالعه نشان می‌دهد که هوش مصنوعی می‌تواند به عنوان یک تیغ دو لبه عمل کند، به‌نحوی که از یک طرف به یادگیری کمک می‌کند، اما از طرف دیگر می‌تواند حریم خصوصی، توانایی تصمیم‌گیری و انگیزه انسانی را کاهش دهد و بنابراین، برای استفاده موثر و ایمن از هوش مصنوعی در آموزش، ضروری است، قوانین و خط کشی‌های واضح برای حفاظت از داده‌ها وضع شود و آموزش معلمان و دانشجویان درباره نحوه استفاده ایمن از هوش مصنوعی انجام شود همچنین هماهنگی بین دولت، دانشگاه‌ها و توسعه‌دهندگان فناوری افزایش یابد.
هوش مصنوعی نباید جایگزین تفکر و خلاقیت انسانی شود، باید از آن به عنوان ابزاری برای کمک به یادگیری نه به عنوان جایگزینی برای تفکر و تعامل انسانی، استفاده کرد.
ضرورت چارچوب‌های قانونی و اخلاقی در استفاده از هوش مصنوعی
با توجه به رشد روزافزون استفاده از هوش مصنوعی در آموزش، نیاز به چارچوب‌های قانونی، اخلاقی و فنی در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود و این مطالعه تنها سه بعد از چالش‌های اخلاقی هوش مصنوعی در آموزش را مورد بررسی قرار داده است، اما محققان تأکید می‌کنند که نگرانی‌های دیگری نیز وجود دارد که باید در آینده مورد توجه قرار گیرند.
انتهای پیام/
∎[3][4]References
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری