کرسی‌های نظریه‌پردازی در دام بروکراسی
دکتر محمدجواد توکلی، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم[2]، در خصوص جایگاه کرسی‌های نظریه‌پردازی و تأثیر آن در تولید علوم انسانی و اسلامی اظهار کرد: در دستگاه و تفکر اسلامی اینکه اندیشه‌ها با هم تقابل داشته‌باشند، خود منشأ رشد و شکوفایی اندیشه می‌شود، در این باره روایتی وجود دارد که «اِضرِبُوا بعضَ الرأیِ ببعضٍ یَتَوَلَّدْ مِنهُ الصَّوابُ» یعنی رایزنی کنید تا اندیشه درست متولّد شود.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام‌خمینی(ره) افزود: مفهوم این روایت در واقع تحقق همان کرسی‌های نظریه‌پردازی می‌شود؛ کسی که اندیشه‌ای را می‌گوید و در معرض نقد قرار می‌گیرد باعث رشد خواهد شد.
وی تصریح‌کرد: من در تجربه شخصی خودم دیدم که برخی از نظریات علمی، گاهی جرقه‌هایش در این جلسات نقد و ارائه زده می‌شود؛ گاهی فکر می‌کنیم نظریه کامل است؛ ولی وقتی ارائه می‌شود خلأها را می‌بینیم و رفع می‌کنیم و حتی اگر ناقدی وجود نداشته‌باشد، همین ارائه می‌تواند ثمربخش باشد.
توکلی بیان کرد: در ارائه نظریه، برخی از ابعاد پیدا و پنهان آن برای انسان مشخص می‌شود و طبق تجربیاتی که در کرسی‌های نظریه‌پردازی و نشست‌های علمی داشتم، این ارائه می‌تواند باعث جلای فکری در انسان شود.
وی عنوان کرد: وقتی در کرسی‌ها، علم را به متقاضی عرضه می‌کنیم، ممکن است مشتری برای این دانش پیدا کنیم و این بسیار مؤثر است و طبق ابعاد روانشناسی علم، گاهی اندیشه‌ها، فرسنگ‌ها در ذهن فاصله دارد و با مکانیسمی در این کرسی‌ها، شناسه‌هایی در کنار هم می‌آید و بحث‌هایی را به ذهن می‌آورد.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) با اشاره به برخی از نقص‌ها در اجرای کرسی‌های نظریه‌پردازی خاطرنشان کرد: کرسی‌های نظریه‌پردازی متأسفانه بروکراسی‌های شدیدی پیدا کرده و تعداد این کرسی‌ها به‌دلیل بروکراسی‌های شدید، بسیار کم است.
وی اظهار داشت: در مسیر اجرای کرسی‌های نظریه‌پردازی، قوانین دست‌و‌پاگیری وجود دارد، از این رو تعداد کرسی‌های ترویجی بیشتر شده و یکی از آفات جدی این است که نشست‌های علمی‌مان تبدیل به کرسی شده است.
توکلی گفت: در واقع این نشست‌های علمی تبدیل به کرسی شده تا امتیاز بیشتری بگیرد، زیرا در آیین‌نامه ارتقا به آن بیشتر توجه شده؛ وگرنه ماهیت کار خیلی تغییر نکرده‌است، اخیراً نیز سخت‌گیری‌هایی شده که باید داور، دانشیار به بالا باشد و یا هم سطح باشند که این روند، کمی ترمز کار را کشیده است؛ اما باز هم رویکرد بروکراتیک است و خیلی مشکلی را حل نمی‌کند.
وی افزود: برای مثال اگر کرسی ترویجی و یا نقد است؛ باز هم سطحی از نظریه پردازی باید داشته‌باشد و اینکه آن نشست علمی، کرسی شده باشد خیلی جالب نیست و سخت‌گیری باز هم‌روند آن را کند می‌کند، اما در کل این فضای نقد و گفت‌وگوی علمی در سابقه تمدنی ما بوده است.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) بیان کرد: اصلاً اصل داستان‌های علمای ما، بر قُلت و ان قُلت استوار بوده و سنت حوزه ما براساس پیش‌مباحثه و مباحثه حرکت می‌کرده، این سنت‌ها کمرنگ شده‌است، در حالی که در بسیاری از درس‌های خارج علما، نقد وجود داشته و کرسی‌های نقد و نظری سابقه دیرینه‌ای دارند.
وی عنوان کرد: برخی دروس خارج را سپری می‌کردند به هوای اینکه نقد نظریه‌ای داشته‌باشند؛ اما در نظام آموزشی و پژوهشی ما و به‌صورت مدرن، به‌صورت کرسی درآمده است.
توکلی با اشاره به برخی از موانع بر سر کرسی‌ها تصریح‌کرد: کسانی که در حوزه جامعه‌شناسی علم کار می‌کنند می‌گویند در نهایت مکتب فکری و اقتصادی و سیاسی و... پارادایم پایه است و این‌طور نیست که نظریه‌ای بیاید و نظریه را باطل یا تایید کند و بسیاری وقت‌ها، نظریه‌ها می‌ماند.
وی خاطرنشان کرد: در این فضا ممکن است سیاست هم سوار شود و جریان اندیشه‌ای که تعارض منافع هم در آن باشد بخواهد که فکر اقتصادی و سیاسی ترویج شود و آن را پشتیبانی می‌کنند و سوگیری تشدید می‌شود؛ اینکه اغراض غیر علمی در آن می‌آید این نیز نامطلوب است و یک زمانی هم سوگیری علمی وجود دارد.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) ادامه‌داد: در این راستا بحث‌هایی که انقلاب‌های علمی دارند معمولاً اندیشه‌ها نسبت به ابطال مقاومت نشان می‌دهند و سعی می‌کنند مکاتب را حفظ کنند و مکاتبی که نقد می‌شوند به‌شکل دیگری می‌آیند.
وی خاطرنشان کرد: در اقتصاد از این موارد زیاد داریم که مکاتب براساس کلاسیک و نئوکلاسیک است و این مکتب خیلی‌وقت‌ها ابطال نمی‌شود و پارادایم است، اما این بخش از علم بد است که علم بیاید ابزاری برای توزیع ثروت و قدرت شود و زمینه یک سری از انحرافات را به وجود بیاورد و یک سری نظریه‌پردازی‌هایی برای انحرافات اجتماعی صورت گیرد و مثلاً بدحجابی و بی‌حجابی ترویج شود و این امر مطلوب نیست.
توکلی بیان کرد: علم باید از یک نوع قداستی برخوردار باشد، ولی قداست نباید بد تفسیر شود، این شاید بخشی از منطق فضای گفتمانی علم است که نسبت به ابطال مقاومت نشان‌می‌دهد، مگر اینکه انقلاب علمی اتفاق بیفتد و این دو را از هم تفکیک کنیم و اجازه نقد و انتقاد بدهیم تا نظریات بازخورد بگیرد.
وی تصریح‌کرد: نقد و گفتگو، باعث ورود علم به در فضای کاربردی می‌شود، مثلاً فردی الگویی در مورد بانکداری اسلامی دارد باید زمینه‌ای ایجاد شود تا نقد علمی صورت بگیرد، البته این نقد تئوریک و کرسی‌های نظریه‌پردازی و ترویجی بیشتر در فضای اندیشه است و اگر پایش از فضای اندیشه بیرون نرود و آزمون نشود، در عمل اجرا نمی‌شود.
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره) عنوان کرد: در بیانیه رهبری در صدسالگی حوزه، تأکید فرمودند که حوزه باید به‌سمت نظام‌سازی برود و نظام سیاسی اقتصادی و اجتماعی یعنی در عمل اجرا شود و تبدیل به نظام تأمین اجتماعی و مالیاتی و... شود تا بازخورد بگیریم و اصلاح کنیم و این‌گونه، علم رشد می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: در فرهنگ دینی ما علمی به درد می‌خورد که «نافع» باشد و علمی که در حد دانسته بماند، فایده‌ای ندارد، علم باید بشر را در مسیر سعادت و کمال ببرد و مشکلات را حل کند؛ مرحله بعدی کرسی‌های نظریه‌های، عملیات سازی نظریات و گرفتن بازخورد عملی باید باشد.
توکلی اظهار کرد: اخیراً در زمینه تعلیم و تربیت اقتصادی، درصدد بودیم که کاری صورت پذیرد تا دانش‌پژوهان خلاق شوند و حرفه‌ای یاد بگیرند و در بحث علمی، الگوهایی اجرا شود، مثلاً اینکه کتاب‌ها را باید تغییر داد و روی معلم‌ها سرمایه‌گذاری کرد و این رفت و برگشت‌ها بین نظریه و عمل باعث می‌شود و در نهایت علم نافع تولید خواهد شد.
انتهای پیام/
∎[3][4]References
- ^به گزارش خبرگزاری - (sahebkhabar.ir)
- ^خبرگزاری تسنیم (www.tasnimnews.com)
- ^∎ (sahebkhabar.ir)
- ^ (sahebkhabar.ir)
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری