حوزه علمیه قم؛ مرکز تحول اجتماعی و نقش کلیدی در الگوسازی تعاملات جهانی

خبرگزاری حوزه^[2]/ حوزه علمیه قم، بیش از یک قرن است که به‌عنوان مرکز اصلی علوم اسلامی و تربیت عالمان دینی در جهان اسلام فعالیت می‌کند. این مرکز، با محوریت آموزه‌های اهل بیت و نگاه به نیازهای جامعه معاصر، تحولات شگرفی را در ساختار اجتماعی ایران و حتی فراتر از مرزهای آن رقم زده است. در دوره‌های مختلف تاریخی، حوزه علمیه قم توانسته است با حفظ اصالت خود، پاسخی عمیق و سازنده به چالش‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بدهد.

قم در دوران پهلوی: پیشگامی در مقاومت فکری و اجتماعی

در دوران پهلوی اول، فشار رژیم برای سکولارسازی جامعه، حوزه علمیه قم را به چالش کشید. با این حال، آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، با درک عمیق از شرایط زمانه، توانست حوزه را به مرکز اصلی علوم اسلامی تبدیل کند. او از طریق تقویت مبانی علمی و اخلاقی، ساختاری پایه‌ای را ایجاد کرد که بعداً بستری برای ایستادگی در برابر فشارهای سیاسی شد.

در دوره پهلوی دوم، این نهاد نقشی فعال‌تر به خود گرفت. آیت‌الله سید روح‌الله خمینی، از برجسته‌ترین عالمان حوزه، آموزه‌های اسلامی را به ابزاری برای بازتعریف عدالت اجتماعی و مقاومت در برابر استبداد تبدیل کرد. بیانیه‌های انقلابی او از قم، تأثیری بی‌نظیر بر جنبش‌های اجتماعی داشت و این شهر را به مرکزی برای اندیشه‌های انقلابی تبدیل کرد.

انقلاب اسلامی: قم، شعله‌ورکننده تغییر

دهه ۱۳۵۰، قم دیگر صرفاً مکانی برای تحصیل علوم دینی نبود؛ بلکه به مغز متفکر جنبش انقلابی ایران بدل شده بود. ارتباط نزدیک علما با توده‌ها و شبکه‌های گسترده میان طلبه‌ها، به حوزه این امکان را داد که ایده‌های انقلابی را به گوش هر خانواده برساند. سخنرانی‌ها، بیانیه‌ها و تلاش‌های بی‌وقفه، قم را به مشعلی برای ملت تبدیل کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه علمیه قم نه تنها نقشی در جریان فکری و فرهنگی ایران ایفا کرد، بلکه به بستری برای تبیین ایدئولوژی انقلاب تبدیل شد. اینجا بود که بسیاری از نهادهای فکری و دینی، از جمله شورای انقلاب و دیگر مراکز علمی، پا به عرصه گذاشتند.

انقلاب اسلامی: تحول اجتماعی به رهبری قم

انقلاب اسلامی ایران نقطه اوج تعامل حوزه علمیه قم با جامعه بود. این مرکز، نه‌تنها نقش هدایت‌کننده‌ای در جنبش‌های مردمی داشت، بلکه پس از پیروزی انقلاب، به بازیگر اصلی در تشکیل نظام جمهوری اسلامی تبدیل شد. علمای حوزه، به‌ویژه امام خمینی رحمت الله علیه ، ایدئولوژی انقلاب را بر پایه آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام و نیازهای معاصر پایه‌ریزی کردند. قم پس از انقلاب، به بستری برای گسترش علوم اسلامی در سطح بین‌المللی بدل شد. تأسیس جامعه المصطفی العالمیه و دیگر نهادهای علمی، نشان‌دهنده عزم حوزه برای ایفای نقشی گسترده‌تر در ترویج آموزه‌های اسلامی بود.

جامعه الزهرا سلام الله علیها: از متن حوزه برای نقش‌آفرینی بانوان در عرصه‌های علمی و اجتماعی

یکی از ارزشمندترین دستاوردهای حوزه علمیه قم، تأسیس جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها است که نمادی از پیوند میان سنت دینی و نیازهای معاصر در حوزه زنان به شمار می‌رود. این مرکز، به‌عنوان بخشی از ساختار حوزه، نشان‌دهنده اهمیت جایگاه زنان در تمدن اسلامی و رسالت حوزه برای تعالی نقش بانوان است. جامعه الزهرا سلام الله علیها اکنون نه فقط یک مرکز آموزشی، بلکه الگویی برای توانمندسازی بانوان طلبه است. این موسسه حوزوی با ترکیب علوم دینی با روش‌های مدرن آموزشی و پژوهشی، فضایی برای پرورش رهبران فکری و اجتماعی فراهم کرده است. دوره‌های تخصصی در فقه، فلسفه، تفسیر و کلام، همراه با برنامه‌های بین‌المللی، این مرکز را به یک بازیگر کلیدی در تقویت نقش زنان در جهان اسلام تبدیل کرده است. یکی از ویژگی‌های برجسته جامعه الزهرا سلام الله علیها، ایجاد فضاهای پژوهشی است که به بانوان طلبه امکان می‌دهد تا در موضوعات معاصر، از جمله حقوق زن، عدالت اجتماعی و فلسفه اسلامی پژوهش‌های عمیق انجام دهند. این تلاش‌ها نه‌تنها بازتابی از ظرفیت علمی حوزه است، بلکه الگویی از نقش زنان در اندیشه‌ورزی اسلامی ارائه می‌دهد.

چشم‌انداز آینده: تحول از قم تا جهان

جهان امروز، به‌ویژه در دوره‌ای که فناوری‌های دیجیتال تحولات اساسی در ارتباطات و آموزش ایجاد کرده‌اند، به مراکزی نیاز دارد که بتوانند پیام‌های اخلاقی و دینی را با زبان معاصر منتقل کنند. حوزه علمیه قم، با ظرفیت علمی خود و با استفاده از ابزارهای مدرن، می‌تواند محور تحولات فکری و اجتماعی در جهان اسلام باشد. تعامل بیشتر با مراکزی همچون الازهر و دانشگاه‌های معتبر جهانی، گسترش پلتفرم‌های آنلاین آموزشی، و تقویت پژوهش‌های بین‌المللی، می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر برای حوزه رقم بزند. در این مسیر، نقش مراکز وابسته به حوزه، همچون جامعه الزهرا سلام الله علیها، برجسته‌تر خواهد شد و قم همچنان به‌عنوان قلب اندیشه اسلامی خواهد درخشید.

ندا حکمت نیا