فقدان تماس چشمی در ارتباطات مجازی باعث سوءتفاهم می‌شود
در تاریخ ارتباط انسانی، نگاه همواره نخستین زبان احساس بوده است؛ از دوران انسان‌های نخستین که با نگاه، خطر را هشدار می‌دادند تا قرون بعد که نگاه نشانه اعتماد، احترام و عشق بود. اما با گسترش زندگی دیجیتال، تماس چشمی به تدریج جای خود را به ارتباط از پشت صفحه داده است. در این میان، پرسش مهمی مطرح می‌شود: آیا کاهش ارتباط چشمی می‌تواند درک هیجانی و توان همدلی انسان را دگرگون کند؟
برای بررسی این موضوع، مهسا طالبی، روان‌شناس و مشاور، در گفت‌و‌گو با خبرنگار آناتک به تحلیل تاثیر کاهش ارتباط چشمی در فضای مجازی بر مهارت‌های ارتباطی، رشد هیجانی و روابط انسانی پرداخته است.
چرا ارتباط چشمی در تعامل انسانی نقش اساسی در انتقال هیجان دارد؟
ارتباط چشمی یکی از بنیادی‌ترین شیوه‌های انتقال هیجان و درک متقابل است. از نخستین روز‌های نوزادی، مغز انسان از طریق نگاه کردن به چهره دیگران معنا را درک می‌کند و احساس امنیت و همدلی را تجربه می‌نماید. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تماس چشمی موجب فعال شدن گروهی از نورون‌ها در مغز می‌شود که به آنها نورون‌های آینه‌ای گفته می‌شود؛ سلول‌هایی که در بازتاب احساسات دیگران نقش دارند.
در یک گفت‌وگوی متنی، جمله‌ای ساده مانند «باشه» ممکن است به شیوه‌های مختلفی برداشت شود؛ خنثی، ناراحت یا حتی طعنه‌آمیز، صرفا به دلیل دیده نشدن چهره گوینده. این پدیده که از آن با عنوان سوءبرداشت هیجانی دیجیتال یاد می‌شود، امروزه یکی از دلایل افزایش تعارض‌های ارتباطی در روابط کاری و عاطفی است
هنگامی که به چشمان کسی نگاه می‌کنیم، نه تنها پیام‌های غیرکلامی را بهتر درک می‌کنیم بلکه تنظیم هیجان درونی ما نیز دقیق‌تر انجام می‌شود. نگاه در واقع نوعی تنظیم متقابل هیجانی است؛ فرآیندی که در آن دو نفر به صورت ناخودآگاه هماهنگ می‌شوند و درکی مشترک شکل می‌گیرد.
کاهش تماس چشمی در فضای مجازی چه تاثیری بر رشد مهارت‌های اجتماعی دارد؟
در فضای دیجیتال، ارتباط بیشتر از طریق متن و صدا برقرار می‌شود و نشانه‌های غیرکلامی مانند تماس چشمی و زبان بدن کمتر حضور دارند. این کمبود، به‌ویژه در سال‌های رشد، موجب می‌شود کودک یا نوجوان فرصت کافی برای تمرین خواندن احساسات دیگران نداشته باشد. مهارت‌هایی همچون همدلی، گوش دادن فعال و تنظیم هیجان که در تعاملات واقعی تقویت می‌شوند، در این فضا کمتر پرورش می‌یابند.
در نتیجه، رشد مهارت‌های اجتماعی کندتر و سطحی‌تر می‌شود و فرد ممکن است در روابط حضوری دچار اضطراب اجتماعی یا سوءبرداشت‌های عاطفی شود. به بیان دیگر، کاهش تماس چشمی در فضای مجازی تاثیری منفی بر توان اجتماعی و عاطفی افراد می‌گذارد.
آیا فقدان نشانه‌های چهره‌ای در گفت‌و‌گو‌های آنلاین باعث سوءتفاهم هیجانی می‌شود؟
بله، به طور قابل توجهی چنین پدیده‌ای رخ می‌دهد. نشانه‌های چهره، لحن صدا و زبان بدن حدود هفتاد درصد از معنای هیجانی پیام را منتقل می‌کنند. هنگامی که این نشانه‌ها حذف شوند، مغز شنونده ناچار است خلا اطلاعاتی را با فرضیات و پیش‌داوری‌های هیجانی پر کند.
برای نمونه، در یک گفت‌وگوی متنی، جمله‌ای ساده مانند «باشه» ممکن است به شیوه‌های مختلفی برداشت شود؛ خنثی، ناراحت یا حتی طعنه‌آمیز، صرفا به دلیل دیده نشدن چهره گوینده. این پدیده که از آن با عنوان سوءبرداشت هیجانی دیجیتال یاد می‌شود، امروزه یکی از دلایل افزایش تعارض‌های ارتباطی در روابط کاری و عاطفی است.
این وضعیت در کودکان و نوجوانانی که با ارتباط مجازی رشد می‌کنند چگونه بروز می‌یابد؟
کودکانی که در سال‌های ابتدایی زندگی خود با صفحه‌نمایش رشد می‌کنند، معمولا الگو‌های چرخانی ضعیف‌تری دارند. آنان ممکن است در درک احساسات همسالان یا تنظیم رفتار خود در موقعیت‌های اجتماعی دچار چالش شوند. در دوران نوجوانی نیز این مسئله به شکل کاهش همدلی شناختی یا همان درک ذهن و احساس دیگران و افزایش واکنش‌های افراطی در روابط بروز می‌کند.
به بیان ساده‌تر، چون تجربه تعامل چهره‌به‌چهره کمتری دارند، ذهن آنان در رمزگشایی از نشانه‌های انسانی کمتر تمرین کرده است. در بلندمدت، این مسئله می‌تواند کیفیت روابط خانوادگی و عاطفی آنان را تحت تاثیر قرار دهد.
چه تمرین‌هایی برای تقویت ارتباط چهره‌به‌چهره در عصر دیجیتال پیشنهاد می‌کنید؟
بازسازی ارتباط انسانی نیازمند تمرین‌های ساده، اما مداوم است؛ تداوم تمرین‌ها مهم‌تر از شدت آنها است. از دیدگاه روان‌شناسی تربیتی، پیشنهاد می‌شود گفت‌و‌گو‌های روزانه خانوادگی بدون استفاده از تلفن و ابزار دیجیتال برگزار شود؛ حتی ده تا پانزده دقیقه در روز می‌تواند موثر باشد. بازی‌های گروهی یا خانوادگی با تماس چشمی مانند پانتومیم یا بازی‌های تقلیدی نیز بسیار مفیدند. تمرین خواندن احساس از چهره می‌تواند در جلسات مشاوره یا کلاس‌های آموزشی اجرا شود.
همچنین توصیه می‌شود جلسات آنلاین با دوربین روشن برگزار گردد تا حضور تصویری تقویت شود. یکی از تمرین‌های آگاهانه نیز نگاه بدون گفتار است؛ یعنی چند دقیقه نگاه کردن به چشمان مخاطب بدون صحبت کردن، برای بازسازی حس اتصال انسانی.
در نهایت باید به یاد داشت که همدلی یک مهارت زیستی و روانی است که تنها با تجربه‌های واقعی و انسانی زنده می‌ماند. ارتباط دیجیتال ابزاری سودمند است، اما هرگز نمی‌تواند جایگزین نگاه انسانی شود. امید است توجه به این موضوع گامی در جهت افزایش آگاهی و بازگشت به معنا و گرمای ارتباط انسانی باشد.
∎[4][5]References
- ^به گزارش خبرگزاری - (sahebkhabar.ir)
- ^کاربران شبکه‌های اجتماعی در خطر فرسودگی عاطفی‌اند (ana.ir)
- ^فناوری حافظه انسان را از تجربه احساسات جدا می‌کند (ana.ir)
- ^∎ (sahebkhabar.ir)
- ^ (sahebkhabar.ir)
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری