«دانشجو معلم»: فرصت یا تهدید برای نظام آموزشی کشور؟
به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران[1]»؛ در نظام‌های آموزشی سراسر جهان، ترکیب تحصیل و تدریس مفهومی آشناست؛ فردی که همزمان با آموختن، آموخته‌هایش را نیز به دیگران منتقل می‌کند. در ایران، اصطلاح «دانشجو-معلم» به دانش‌آموختگان دانشگاه فرهنگیان یا تربیت دبیر شهید رجایی اطلاق می‌شود که ضمن تحصیل در رشته‌های تربیتی، از سال‌های اولیه‌ی آموزش عالی، جذب وزارت آموزش‌وپرورش شده و حقوق دریافت می‌کنند. این شیوه، به عنوان راهکاری برای تربیت هدفمند نیروی انسانی در نظام آموزشی کشور شناخته می‌شود. اما این مدل، مانند هر پدیده‌ی دیگری، دارای مزایا و معایبی است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.
دانشجو-معلم، فردی است که با قبولی در آزمون سراسری، وارد دانشگاههای تربیت معلم شده و از ابتدای تحصیل، به عنوان نیروی استخدامی آموزش‌وپرورش شناخته می‌شود. این دانشجویان نه تنها دروس دانشگاهی را پشت سر می‌گذارند، بلکه در طول دوران تحصیل با محیط مدارس، تدریس، مدیریت کلاس، و رفتار با دانش‌آموز آشنا می‌شوند. آن‌ها پس از فارغ‌التحصیلی، بلافاصله وارد مدارس کشور شده و موظف به گذراندن دوره‌ی تعهد خدمت (عموماً ۸ ساله) هستند.
مزایای مدل دانشجو-معلم
۱. تأمین هدفمند نیروی انسانی
یکی از مهم‌ترین چالش‌های آموزش‌وپرورش در سال‌های اخیر، کمبود معلم در مناطق مختلف کشور است. با اجرای مدل دانشجو-معلم، وزارت آموزش‌وپرورش می‌تواند به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده، نیروی متخصص تربیت کند. این مدل، به خصوص در مناطق کم‌برخوردار، نقش مهمی در تأمین معلم ایفا کرده است.
۲. آموزش همزمان با تجربه
دانشجو-معلمان از همان سال‌های اولیه تحصیل، با مدارس، ساختار آموزشی، و مسائل واقعی تدریس آشنا می‌شوند. این تجربه عملی، آن‌ها را برای ورود به کلاس درس آماده‌تر می‌کند و از شکاف میان آموزش نظری و نیازهای میدانی می‌کاهد.
۳. ایجاد انگیزه و امنیت شغلی
برخلاف بسیاری از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی که پس از پایان تحصیل با بحران بیکاری روبه‌رو می‌شوند، دانشجو-معلمان از همان ابتدا، آینده شغلی مشخصی دارند. دریافت حقوق، تعهد استخدام و امنیت شغلی، می‌تواند انگیزه بیشتری برای یادگیری عمیق‌تر و حرفه‌ای‌تر فراهم کند.
۴. ارتقاء جایگاه اجتماعی معلم
با پذیرش معلمان از مسیر دانشگاههای تخصصی و آموزش‌محور، می‌توان کیفیت آموزش را ارتقا داد و جایگاه اجتماعی معلم را تقویت کرد. نظام‌هایی مانند فنلاند نیز که در سطح جهانی موفق‌اند، بر گزینش و آموزش دقیق معلمان تأکید ویژه دارند.
۵. تمرکز بر مهارت‌آموزی تربیتی
دانشگاههای فرهنگیان عمدتاً بر آموزش روش‌های تدریس، روانشناسی تربیتی، ارزشیابی آموزشی و مهارت‌های ارتباطی متمرکز هستند. این موضوع باعث می‌شود فارغ‌التحصیلان آن، به‌ویژه در مقاطع ابتدایی، توانایی بهتری در مدیریت کلاس و تعامل با دانش‌آموزان داشته باشند.
معایب و چالش‌های مدل دانشجو-معلم
۱. کاهش عمق علمی در رشته‌های تخصصی
برخی منتقدان معتقدند دانشجو-معلمان به دلیل تمرکز بیش از حد بر روش تدریس و مهارت‌های تربیتی، از آموزش عمیق و پژوهش در موضوعات تخصصی باز می‌مانند. به عنوان مثال، معلم فیزیک ممکن است درک عمیقی از فیزیک نداشته باشد، بلکه تنها مهارت انتقال مفاهیم سطحی را داشته باشد.
۲. سخت‌گیری ناکافی در گزینش اولیه
بسیاری از دانش‌آموزانی که وارد دانشگاههای تربیت معلم می‌شوند، الزاماً علاقه‌مند یا مناسب حرفه‌ی معلمی نیستند. نبود فیلترهای روان‌شناختی، شخصیتی و انگیزشی در مرحله پذیرش می‌تواند منجر به جذب افرادی شود که بعدها دچار فرسودگی شغلی یا افت عملکرد می‌شوند.
۳. وابستگی مالی و ضعف استقلال تحصیلی
دریافت حقوق در دوران دانشجویی ممکن است نوعی وابستگی مالی ایجاد کند که مانع از استقلال فکری یا پیگیری علاقه‌های علمی خارج از چارچوب آموزش‌وپرورش شود. همچنین تعهد خدمت اجباری، فرصت ادامه تحصیل در سطوح بالاتر را برای برخی افراد محدود می‌کند.
۴. ضعف در کیفیت آموزش دانشگاهی
برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که کیفیت علمی در برخی واحدهای دانشگاه فرهنگیان پایین‌تر از حد انتظار است. کمبود اساتید برجسته، منابع آموزشی ضعیف، و فضای محدود پژوهشی می‌تواند موجب افت کیفیت تربیت معلم شود.
۵. فرسودگی شغلی زودهنگام
ورود سریع به عرصه آموزش، آن هم در سنین پایین، ممکن است منجر به خستگی، فرسودگی شغلی و بی‌انگیزگی در سال‌های بعد شود. اگر دانشجو-معلمان به درستی حمایت نشوند، انگیزه اولیه‌شان به سرعت تحلیل می‌رود.
صدای دانشجو-معلمان: روایت‌هایی از واقعیت
دانشجویی از دانشگاه فرهنگیان همدان می‌گوید:
«ما زود وارد مدرسه شدیم، زود با سختی‌ها آشنا شدیم، ولی پشتیبانی کم است. انگار بعد از استخدام، دیگر کسی مسئول ما نیست.»
یکی دیگر از دانشجو-معلمان در مشهد معتقد است:
«امنیت شغلی خوب است، اما گاهی حس می‌کنم برای کار علمی بیشتر، جا ندارم. اگر بخواهم در آینده دکتری بگیرم، باید از تعهد خدمتم بگذرم.»
الگوی جهانی تربیت معلم و تطبیق با ایران
در کشورهایی مانند فنلاند، ژاپن و کانادا، ورود به حرفه‌ی معلمی مستلزم طی دوره‌های دقیق گزینش، آموزش نظری و عملی و ارزشیابی پیوسته است. در این کشورها، معلم از جایگاه اجتماعی بالایی برخوردار است، و جذب معلمان با استعداد، محور اصلی نظام آموزش و پرورش به شمار می‌رود.
ایران نیز با اجرای مدل دانشجو-معلم گامی مهم در این مسیر برداشته، اما برای موفقیت کامل، باید موارد زیر را مورد توجه قرار دهد:
بهبود کیفیت آموزش در دانشگاههای فرهنگیان
طراحی فرایندهای گزینش هوشمندانه‌تر
حمایت روانی، مالی و پژوهشی از دانشجو-معلمان
امکان ارتقاء تحصیلی و شغلی در طول خدمت
انعطاف در تعهد خدمت، با حفظ عدالت آموزشی
مدل دانشجو-معلم در ذات خود، الگویی هوشمندانه برای تربیت هدفمند نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش است. اما اگر با ضعف ساختاری، شتاب‌زدگی و بی‌توجهی به کیفیت اجرا شود، می‌تواند به عاملی برای افت کیفیت آموزش در مدارس تبدیل شود.
دانشجو-معلم باید دیده شود، شنیده شود و حمایت شود؛ نه صرفاً به عنوان یک نیروی استخدامی، بلکه به عنوان سرمایه‌ای که آینده‌ی آموزش کشور را رقم می‌زند. آموزش با کیفیت، بدون معلم با کیفیت، ممکن نیست. و معلم با کیفیت، فقط با آموزش دقیق، انگیزه بالا و مسیر روشن شکل می‌گیرد.
آغاز انتخاب رشته آزمون پذیرش دانشجو معلم در کنکور 1404
نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ برای پذیرش در رشته‌های با آزمون در دوره‌های روزانه، نوبت دوم (شبانه)، نیمه‌حضوری، مجازی، پردیس خودگردان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، دانشگاه پیام‌نور، مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی، رشته‌های تحصیلی با آزمون دانشگاه آزاد اسلامی به همراه آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو – معلم در دانشگاههای فرهنگیان و تربیت‌دبیر شهید رجایی در روزهای ۱۱ و ۱۲ اردیبهشت ماه برگزار شد.
در نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ تعداد ۹۵۷ هزار و ۷۹۸ نفر ثبت نام کرده بودند که از این تعداد ثبت نام کنندگان آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو – معلم در دانشگاههای فرهنگیان و تربیت‌دبیر شهید رجایی در نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ تعداد ۴۷۰ هزار و ۵۲۷ نفر بود.
نتایج اولیه نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ به صورت نمرات خام و نمره‌کل آزمون سراسری (کنکور) به همراه نمره‌کل آزمون اختصاصی تربیت معلم و نیز نمره‌کل معرفی به مرحله ارزیابی شایستگی معلمی برای متقاضیان پذیرش دانشجو معلم، دوشنبه ۱۲ خردادماه ۱۴۰۴ بر روی سایت سازمان سنجش آموزش کشور قرار گرفت.
«سامانه جامع آزمون سراسری» برای انتخاب کدرشته‌محل‌های دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی به صورت اینترنتی از روز شنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ فعال خواهد شد و تا روز سه‌شنبه ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ داوطلبان می توانند پس از مطالعه دقیق دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو- معلم سال ۱۴۰۴، با ورود به سامانه نسبت به انتخاب رشته‌محل‌های مورد علاقه خود اقدام کنند.
نکات مهم انتخاب رشته دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی
دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو- معلم سال ۱۴۰۴ نیز از روز سه‌شنبه ۱۳ خرداد از طریق درگاه اطلاع‌رسانی سازمان سنجش آموزش کشور قابل دسترس است.
پس از انتخاب رشته دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی در روزهای ۱۷ تا ۲۰ خرداد ۱۴۰۴، اسامی معرفی شدگان چند برابر ظرفیت هفته آخر خردادماه ۱۴۰۴ اعلام می شود و نتایج نهایی پذیرفته شدگان دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی نیمه اول مرداد ماه ۱۴۰۴ (قبل از اعلام نتایج اولیه آزمون سراسری) اعلام خواهد شد.
متقاضیانی می‌توانند نسبت به انتخاب رشته‌های تحصیلی دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی اقدام کنند که در آزمون اختصاصی آن در اردیبهشت‌ماه سال جاری (در روزهای ۱۱ و ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴) در آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ (نوبت اول) شرکت کرده و با توجه به کارنامه اعلام نتایج، مجاز به انتخاب رشته شده‌اند.
اعلام حدنصاب نمره برای معرفی به مرحله ارزیابی شایستگی معلم
حدنصاب نمره برای معرفی به مرحله ارزیابی شایستگی معلم، یعنی کسب حداقل نمره ۵۰۰۰ برای هریک از دو آزمون سراسری (کنکور) و آزمون اختصاصی تربیت معلم (حداقل ۵۰۰۰ برای نمره کل آزمون سراسری و حداقل۵۰۰۰ برای نمره کل آزمون اختصاصی تربیت معلم)، به‌منظور معرفی به مرحله ارزیابی شایستگی معلمی ضروری است.
حدنصاب نمره برای متقاضیان دارای سهمیه ایثارگر ۵ درصد ظرفیت، ایثارگر ۲۵ درصد ظرفیت و رزمنده، مطابق قوانین مربوط به ایثارگران و رزمندگان تعیین می‌شود. بر این اساس متقاضیانی که حدنصاب فوق را کسب نکرده‌اند مجاز به انتخاب رشته این دانشگاه‌ها نیستند.
داوطلب باید پس از تکمیل فرم انتخاب رشته اینترنتی و دریافت کدپیگیری، یک نسخه پرینت از فرم انتخاب رشته تهیه و نزد خود نگهداری کند.
ممنوعیت ثبت نام پذیرفته‌شدگان نهایی سال ۱۴۰۴ در آزمون های سال ۱۴۰۵
پذیرفته‌شدگان نهایی دانشگاههای فرهنگیان یا تربیت دبیر شهید رجایی در سال ۱۴۰۴، چه در دانشگاه مذکور ثبت‌نام کنند یا نکنند، امکان ثبت‌نام و شرکت در آزمون سراسری یا آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو- معلم در سال ۱۴۰۵ را نخواهند داشت؛ در صورت تمایل به شرکت مجدد در آزمون دو سال بعد از سال قبولی، باید قبل از پایان زمان ثبت‌نام آن آزمون، از دانشگاه قبولی خود انصراف قطعی دهند.
وزارت آموزش و پرورش، در راستای اجرای مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و به استناد مجوز شماره ۱۴۸۰۴ به تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ سازمان برنامه و بودجه کشور و بند «ب» و «چ» ماده ۸۸ و جزء ۲ بند «ث» ماده ۹۲ قانون برنامه پنجساله هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، ماده ۱ قانون متعهدین خدمت به وزارت آموزش و پرورش (مصوب ۸ خرداد ۱۳۶۹ مجلس شورای اسلامی) و ماده ۲۰ اساسنامه دانشگاه فرهنگیان و بر اساس مصوبه «نظامنامه سنجش و پذیرش دانشجوی متعهد خدمت به وزارت آموزش و پرورش» جلسه ۹۰۴ مورخ ۲۰ شهریور ۱۴۰۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی و در راستای اجرای مصوبه «سیاستها و ضوابط کیفیت بخشی دانشگاه فرهنگیان» مصوب جلسه ۸۷۹ مورخ ۲۲ فرورین ۱۴۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی و به منظور تأمین و تربیت بخشی از نیروی انسانی مورد نیاز آموزشی خود، متناسب با مبانی و ارزشهای اسلامی و نیاز دوره های مختلف تحصیلی در مقطع کارشناسی پیوسته برای دانشگاه های فرهنگیان و تربیت دبیر شهیدرجایی، از میان متقاضیان واجد شرایط آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو – معلم که همزمان با نوبت اول آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ برگزار شد؛ دانشجو - معلم می پذیرد.
متقاضیان درصورت احراز صلاحیت های عمومی (گزینش) و کسب حدنصاب مورد نیاز در آزمون اختصاصی و ارزیابی شایستگی معلمی و سایر شرایط و ضوابط مندرج در دفترچه راهنما، می توانند در صورت اعلام قبولی نهایی از سوی سازمان سنجش آموزش کشور در دانشگاه مزبور تحصیل کنند.
روش و نحوه انتخاب رشته دانشگاههای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی
هر متقاضی می تواند منحصراً از گروه های آزمایشی که در آن مجاز به انتخاب رشته های تحصیلی دانشگاهای فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی شده، بر اساس علاقمندی خود نسبت به انتخاب کدرشته محل های مندرج در دفترچه راهنما و درج آن در فرم انتخاب رشته اینترنتی اقدام کند.
شرایط آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو ـ معلم برای انتخاب رشته
ضرایب آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو - معلم سال ۱۴۰۴ برای گروه های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی، علوم انسانی، هنر و زبان های خارجی (به جز ۲ درس ویژه آزمون اختصاصی تربیت معلم) همانند ضرایب آزمون سراسری است.
با توجه به اینکه سوابق تحصیلی دانش آموزان هر سال تحصیلی در تیرماه سال پذیرش آماده خواهد شد، ملاک معرفی چندبرابرظرفیت برای مرحله ارزیابی شایستگی معلمی منحصراً نمره آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو- معلم (آزمون سراسری و اختصاصی تربیت معلم) خواهد بود.
اسامی معرفی شدگان سه برابر ظرفیت رشته محل های اعلامی جهت شرکت در ارزیابی شایستگی معلمی در زمان مقرر اطلاع رسانی خواهد شد.
ملاک معرفی چندبرابر ظرفیت برای مرحله ارزیابی شایستگی های معلمی در سال ۱۴۰۴ در گروه های آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی منحصراً ۶۰ درصد نمره کل آزمون سراسری (کنکور) و ۴۰درصد نمره کل آزمون اختصاصی تربیت معلم و در گروه های آزمایشی هنر و زبان های خارجی منحصراً ۵۵.۶ درصد نمره کل آزمون سراسری (کنکور) و ۴۴.۴ درصد
نمره کل آزمون اختصاصی تربیت معلم خواهد بود.
به قبولین نهایی آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو - معلم کارنامه انتخاب رشته در آزمون سراسری داده نخواهد شد
اعلام نتیجه نهایی آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو - معلم در سال ۱۴۰۴ قبل از انتخاب رشته متقاضیان آزمون سراسری خواهد بود و به قبولین نهایی آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو - معلم، کارنامه ملاک عمل برای انتخاب رشته در آزمون سراسری داده نخواهد شد و امکان انتخاب رشته در آزمون سراسری (کنکور) را ندارند.
متقاضیانی که تمایل به انتخاب رشته در آزمون سراسری (کنکور) را دارند؛ لازم است قبل از صدور کارنامه ملاک عمل برای انتخاب رشته آزمون سراسری، در مهلت مقرر تعیین شده توسط سازمان سنجش آموزش کشور، نسبت به اعلام انصراف از قبولی در دانشگاه فرهنگیان یا دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، به سازمان سنجش آموزش کشور، اقدام کنند تا اجازه انتخاب رشته در آزمون سراسری به این افراد داده شود.
درصورت ارائه انصراف، متقاضیان از تمامی فرایند پذیرش کدرشته های مربوط به آزمون اختصاصی پذیرش دانشجو - معلم حذف خواهند شد و امکان بازگشت به تحصیل از طریق آزمون مزبور را نخواهند داشت.
مدارک تحصیلی لازم برای پذیرش در دانشگاه های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی
متقاضیان برای قبولی در دانشگاه های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی باید یکی از مدارک تحصیلی زیر را تا پایان شهریور ۱۴۰۴ دریافت کنند:
- یا دیپلم متوسطه نظام جدید آموزشی ۶-۳-۳
- یا دیپلم متوسطه نظام قدیم
- یا مدرک پیش دانشگاهی (نظام آموزشی سالی واحدی یا ترمی واحدی)
- یا مدرک کاردانی (برای متقاضیان دیپلم فنی و حرفه ای یا کاردانش نظام سالی واحدی یا ترمی واحدی)
- یا مدرک سطح یک حوزوی (برای شرکت طلاب فقط در گروه آزمایشی علوم انسانی).
یادآوری ۱: درصورتی که متقاضی فاقد مدرک فوق، به آموزش و پرورش معرفی شود، ارزیابی شایستگی معلمی و بررسی صلاحیت های عمومی وی با دریافت تعهد انجام می شود، بنابراین لازم است متقاضی در صورت قبولی نهایی، قبل از ثبت نام قطعی حداکثر تا تاریخ 31 شهریور 1404 مدارک مزبور را اخذ و اصل مدرک را به محل قبولی تحویل دهند؛ درغیر اینصورت قبولی وی لغو و مسئولیت آن به عهده متقاضی خواهد بود. قبولی در دیماه و ثبت نمرات دیماه برای شهریور جهت اخذ مدرک دیپلم، ملاک عمل نخواهد بود.
یادآوری ۲: اگر فردی یکی از این مدارک را نداشته باشد، حتی اگر در یکی از رشته محل های انتخابی خود قبول شود، قبولی او باطل می شود و نمی تواند در آن رشته ثبت نام کند.
گزارش از عرفان عباسی
References
- ^خبرنامه دانشجویان ایران (iusnews.ir)
Authors: صاحب‌خبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری