آشنایی با مراحل مختلف آرتروز زانو و نشانه های هر مرحله
استئوآرتریت زانو که خیلیها آن را با اسم «آرتروز زانو» میشناسند، یکی از شایعترین مشکلات مفصلی است و معمولاً آرامآرام و در طول زمان بهوجود میآید. در این بیماری، غضروفی که مثل یک بالشتک بین استخوانهای زانو قرار دارد و باعث میشود حرکت زانو نرم و بدون درد باشد، کمکم نازک و فرسوده میشود. وقتی این غضروف آسیب میبیند، استخوانها به هم نزدیکتر میشوند و همین موضوع میتواند باعث درد، خشکی و سخت شدن حرکت زانو شود. پزشکان برای اینکه راحتتر شدت بیماری را توضیح بدهند، استئوآرتریت زانو را به پنج مرحله از صفر تا چهار تقسیم میکنند. مرحلهٔ صفر یعنی زانو کاملاً سالم است و مرحلهٔ چهار شدیدترین حالت بیماری محسوب میشود.
در مرحلهٔ صفر، زانو هیچ مشکلی ندارد. فرد درد، خشکی یا محدودیت حرکتی احساس نمیکند و زانو دقیقاً همانطور که باید کار میکند. در عکسبرداری هم هیچ نشانهای از آرتروز دیده نمیشود. در این مرحله اصلاً نیازی به درمان نیست، اما اگر کسی بخواهد زانویش در آینده هم سالم بماند، بهتر است وزنش را در محدودهٔ مناسب نگه دارد، تحرک داشته باشد و به زانو فشار بیش از حد وارد نکند.
مرحلهٔ یک جایی است که تغییرات خیلی خفیف شروع میشود. ممکن است زائدههای استخوانی بسیار کوچکی به نام خار استخوانی در اطراف مفصل ایجاد شوند، اما این تغییرات آنقدر جزئی هستند که اغلب هیچ علامتی ایجاد نمیکنند. بیشتر افراد در این مرحله اصلاً متوجه نمیشوند که آرتروز دارند و درد خاصی هم حس نمیکنند. معمولاً در این مرحله درمان خاصی لازم نیست، ولی اگر فرد در معرض خطر بیشتری باشد، مثلاً اضافهوزن داشته باشد یا سابقهٔ خانوادگی آرتروز داشته باشد، پزشک ممکن است توصیه کند که ورزش منظم را جدی بگیرد تا جلوی پیشرفت بیماری گرفته شود.
در این مراحل اولیه، ورزش خیلی مهم است. لازم نیست کار عجیب یا سنگینی انجام شود. کارهایی مثل پیادهروی منظم، شنا یا حرکات کششی ساده میتوانند کمک بزرگی به سلامت زانو بکنند. حتی تمرینهای آرام مثل تایچی یا حرکات تعادلی هم میتوانند مفید باشند، مخصوصاً اگر زیر نظر فیزیوتراپیست یا مربی انجام شوند.
مرحلهٔ دو را معمولاً آرتروز خفیف مینامند. در این مرحله، در عکسبرداری، خارهای استخوانی واضحتر دیده میشوند، اما غضروف هنوز تا حد زیادی سالم است و استخوانها مستقیم روی هم ساییده نمیشوند. با این حال، خیلی از افراد در این مرحله تازه شروع به احساس علائم میکنند. مثلاً ممکن است بعد از یک روز شلوغ یا پیادهروی طولانی، زانو درد بگیرد. یا بعد از چند ساعت نشستن، وقتی میخواهند بلند شوند، زانو خشک و سفت باشد. زانو زدن یا خم کردن زانو هم ممکن است کمی دردناک شود.
این مرحله خیلی مهم است، چون اگر همینجا به زانو توجه شود، میشود جلوی بدتر شدن آرتروز را گرفت. کاهش وزن، اگر اضافهوزن وجود داشته باشد، تأثیر خیلی زیادی دارد. حتی چند کیلو کم کردن وزن میتواند فشار روی زانو را کمتر کند. ورزشهای کمفشار و تقویت عضلات اطراف زانو باعث میشوند مفصل محکمتر شود و کمتر آسیب ببیند. در عین حال، بهتر است از کارهایی مثل پریدن، چمباتمه زدن طولانی یا زانو زدن زیاد پرهیز شود.
بعضیها در این مرحله با زانوبند یا باندهای حمایتی احساس بهتری دارند و زانو را باثباتتر حس میکنند. اگر درد خفیف باشد، گاهی داروهای سادهای مثل استامینوفن یا داروهای ضدالتهاب بدون نسخه کمک میکنند، ولی نباید خودسرانه و برای مدت طولانی مصرف شوند، چون میتوانند به معده، کبد یا کلیه آسیب بزنند.
مرحلهٔ سه آرتروز زانو را مرحلهٔ متوسط میدانند. در این حالت، غضروف آسیب بیشتری دیده و فاصلهٔ بین استخوانها کمتر شده است. درد معمولاً بیشتر و مداومتر میشود و ممکن است حتی با راه رفتنهای کوتاه هم زانو درد بگیرد. خشکی زانو بعد از نشستن طولانی یا صبحها بیشتر احساس میشود و گاهی زانو بعد از فعالیت ورم میکند. در این مرحله خیلیها احساس میکنند زانویشان ضعیف شده یا موقع حرکت صدا میدهد.
اگر ورزش، کاهش وزن و داروهای ساده دیگر جواب ندهند، پزشک ممکن است درمانهای قویتری پیشنهاد کند. یکی از این روشها تزریق داروهای کورتونی داخل مفصل است که میتواند برای مدتی درد را کم کند. این تزریقها معمولاً اثر دائمی ندارند و بعد از چند ماه اثرشان کم میشود، به همین دلیل نباید زیاد و پشت سر هم انجام شوند. در این مرحله ممکن است داروهای تجویزی قویتری هم برای کنترل درد استفاده شوند، اما این داروها معمولاً برای مصرف طولانی مناسب نیستند.
مرحلهٔ چهار شدیدترین مرحلهٔ آرتروز زانو است. در این مرحله، غضروف تقریباً از بین رفته و استخوانها خیلی به هم نزدیک شدهاند. زانو ممکن است دائماً درد داشته باشد، حتی وقتی فرد در حال استراحت است. حرکت زانو سخت میشود و انجام کارهای سادهای مثل راه رفتن، ایستادن طولانی یا بالا رفتن از پلهها میتواند خیلی آزاردهنده باشد. بعضی افراد در این مرحله احساس میکنند زانو دیگر مثل قبل به آنها اعتماد نمیدهد.
در این وضعیت، معمولاً درمانهای جراحی مطرح میشوند. گاهی جراحی اصلاح استخوان انجام میشود تا فشار از قسمت آسیبدیدهٔ زانو برداشته شود، که بیشتر برای افراد جوانتر کاربرد دارد. در موارد شدید، تعویض کامل مفصل زانو انجام میشود. در این جراحی، مفصل آسیبدیده با یک مفصل مصنوعی جایگزین میشود که میتواند درد را خیلی کمتر کند و حرکت را بهتر کند. البته این عمل نیاز به دوران نقاهت و فیزیوتراپی دارد و مثل هر جراحی دیگری بدون ریسک نیست.
در نهایت، آرتروز زانو برای همه یکسان نیست. بعضیها با تغییرات کم درد زیادی دارند و بعضی دیگر با آرتروز شدید درد کمتری حس میکنند. اگر دچار درد، خشکی یا محدودیت حرکت زانو هستی، بهتر است زودتر به پزشک مراجعه کنی. تشخیص بهموقع و مراقبت درست میتواند کمک کند زانو مدت بیشتری کارایی خودش را حفظ کند و کیفیت زندگیات بهتر بماند.
∎[2][3]Authors: صاحبخبران - جدیدترین و آخرین اخبار ایران و جهان - علمی-فناوری